Szwajcarski geniusz

W tym artykule przeniesiemy się do stolic osiemnastowiecznej Europy: Bazylei, Petersburga i Berlina. Wszystkie te miasta gościły Leonharda Eulera (1707-1783), szwajcarskiego matematyka i fizyka, pioniera w wielu obszarach nauki. Wniósł on wkład do niemal wszystkich ówczesnych dziedzin matematyki – geometrii, rachunku różniczkowego i całkowego, trygonometrii, algebry i teorii liczb. W dziedzinie fizyki zajmował się m.in. ciałem stałym, a w astronomii – teorią księżyca. Dokonał licznych odkryć w tak różnych gałęziach matematyki jak rachunek różniczkowy i całkowy oraz teoria grafów. Przyczynił się do rozwoju analizy matematycznej oraz terminologii i notacji matematycznej. Jako pierwszy w historii użył pojęcia i oznaczenia funkcji.

Już w trzynastym roku życia wstąpił na Uniwersytet w Bazylei, w swoim rodzinnym mieście. Szybko poznał się na chłopcu znajomy ojca, Johann Bernoulli (wówczas czołowy szwajcarski matematyk, zajmujący się rachunkiem różniczkowym), który zaczął udzielać mu dodatkowych lekcji i wkrótce przekonał jego ojca, by zrezygnował z planów uczynienia Leonharda pastorem i pozwolił mu poświęcić się nauce.

Odwiedzając rodzinę matematyków Bernoullich, Euler zaprzyjaźnił się z synami swojego mentora, Danielem i Mikołajem. Ta znajomość wpłynęła na dalszą karierę Eulera. Gdy po zrobieniu doktoratu nie doczekał się objęcia katedry fizyki na Uniwersytecie w Bazylei, Daniel Bernoulli zarekomendował go do objęcia posady na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym. W maju 1727 roku Euler przybył do ówczesnej stolicy Rosji, Petersburga, gdzie w 1731 roku został profesorem fizyki, a po powrocie Daniela do Bazylei, objął po nim wydział matematyki. Po dziesięciu latach skorzystał z zaproszenia Fryderyka II Hohenzollerna, króla Prus, i na 25 lat przeniósł się do Berlina, do Pruskiej Akademii Nauk. Tutaj opublikował najsławniejsze prace poświęcone funkcjom i rachunkowi różniczkowemu, a przy okazji został popularyzatorem nauki. Najczęściej wydawaną i czytaną pracą Eulera okazały się „Listy do księżniczki niemieckiej” (zbiór 200 listów napisanych do siostrzenicy Fryderyka II, której udzielał w tym czasie prywatnych lekcji), w których uczony w przystępny sposób wyjaśnia księżniczce zagadnienia matematyczne i fizyczne. Mimo estymy, jaką go darzono, i popularności „Listów”, Euler przestał być ulubieńcem Fryderyka II, w cień odsunął go błyskotliwy Wolter. Na domiar złego pracę i życie utrudniał Eulerowi stale pogarszający się wzrok, którego utratę rekompensował ponadprzeciętną pamięcią. W 1766 roku przyjął zaproszenie Katarzyny II i wrócił do Rosji, tym razem na stałe.

Euler uważany jest za czołowego matematyka XVIII wieku i jednego z najwybitniejszych w całej historii królowej nauk. Należy też do grona najbardziej twórczych. Za innego, równie płodnego matematyka, może być uważany XX-wieczny uczony węgierski, Paul Erdős, o którym pisaliśmy już w „Nie tylko dla orłów (5)” z 53. wydania „Świata Matematyki”. Będziemy korzystać z rachunku liczb zespolonych, o czym pisaliśmy w „Nie tylko dla orłów (6)” z 54. wydania czasopisma. Przedstawimy wzór Eulera, szereg Maclaurina oraz funkcje hiperboliczne. Zapraszamy do podróży przez świat matematyki.

>>powrót